Δημοτικό ελαιοτριβείο μετοχίου Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι Χανίων (1863)

Το εσωτερικό του ελαιοτριβείου του 1863	Το εσωτερικό του ελαιοτριβείου του 1863

Τον 19ο αι. το μετόχι της Μονής Αγίας Τριάδας Τσαγκαρόλων στον Άγιο Γεώργιο, στο Καρύδι, γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη λόγω της αύξησης, μέσω αγορών, της αγροτικής περιουσίας της μονής στη γύρω περιοχή. Έτσι το συγκεκριμένο μετόχι, ένα από τα πολλά που διέθετε η μονή, είχε καθαρά αγροτικό χαρακτήρα. Το σημαντικότερο κτίσμα του αποτελεί το μεγάλο ελαιοτριβείο, που βρίσκεται δυτικά του ναού. Αποπερατώθηκε, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή του, το 1863, επί ηγουμενίας, δηλαδή, του Γρηγορίου Παπαδοπετράκη (1862-1866), ενώ η κατασκευή του βασίστηκε πάνω σε σχέδια του Προηγούμενου Γεράσιμου Στρατηγάκη.

Το αρχικό κτίριο ήταν δίχωρο με επίπεδη στέγη. Ο δυτικός χώρος, που ήταν και ο κύριος εργαστηριακός χώρος, έφερε στο εσωτερικό του δώδεκα μεγάλα κυκλικά τόξα τα οποία στήριζαν το δώμα, που σήμερα έχει καταρρεύσει. Τα τόξα αυτά, σε συνδυασμό με την εξωτερική λίθινη κλίμακα, δείχνουν ότι αρχικά υπήρχε πρόβλεψη για την κατασκευή ορόφου, που όμως ποτέ δεν κατασκευάστηκε. Στο εσωτερικό του βρίσκονται τέσσερις ελαιόμυλοι, από τους οποίους σώζονται μόνο οι κτιστές βάσεις. Οι μυλόπετρες έχουν αφαιρεθεί. Οι ελαιόμυλοι ανήκαν στον τύπο με τις περισσότερες από μία μυλόπετρες που κινούνταν με ζωική δύναμη (άλογο, μουλάρι, γαϊδούρι ή βόδι). Στον ανατολικό τοίχο βρίσκεται το τζάκι με τη μεγάλη εξωτερική καπνοδόχο, εξάρτημα
απαραίτητο στη διαδικασία παραγωγής του ελαιόλαδου αλλά και για τη θέρμανση των εργαζομένων.

Στο μέσο της ανατολικής πλευράς του μεγάλου χώρου βρίσκεται προσαρτημένος εγκάρσια ο δεύτερος χώρος του ελαιοτριβείου, ο λαδομαγατζές, ο χώρος δηλαδή αποθήκευσης του λαδιού. Και αυτός ο χώρος, που επικοινωνεί με τον προηγούμενο με θύρωμα, έφερε δώμα που στηριζόταν σε δύο κυκλικά τόξα. Βόρεια του λαδομαγατζέ βρίσκεται άλλος ένας χώρος, ψηλότερος από τους προηγούμενους, που κατασκευάστηκε μεταγενέστερα και είχε βοηθητική χρήση. Το ελαιοτριβείο είχε τρεις θύρες: μία δευτερεύουσα στη δυτική πλευρά, που σήμερα είναι κτισμένη, και δύο στην ανατολική, κατασκευασμένες από λαξευτή λιθοδομή. Η μεγαλύτερη, στα βόρεια, ήταν η είσοδος και η μικρότερη, στα νότια, η έξοδος. Ο φωτισμός του εσωτερικού γινόταν από τα παράθυρα που βρίσκονταν μόνο στις τρεις πλευρές του: δύο στα νότια, δύο στα ανατολικά και τέσσερα στη δυτική πλευρά του.   
   
Το μεγάλο μέγεθος του ελαιοτριβείου αλλά και η ύπαρξη των τεσσάρων ελαιόμυλων, μοναδική περίπτωση στα ελαιοτριβεία της Κρήτης, μαρτυρούν τις τεράστιες ποσότητες ελαιοκάρπου που συγκεντρώνονταν εδώ και, κατά συνέπεια, και την τεράστια παραγωγή λαδιού.