Το ελαιοτριβείο στο μετόχι Κουμαρές Ακρωτηρίου Χανίων
(ύστερος 16ος–ύστερος 19ος αι.)

Βρίσκεται σε απόσταση 2,5χλμ. περίπου βορειοδυτικά της Μονής Γουβερνέτου μέσα σε ένα μεγάλο ελαιώνα. Σε κώδικα της μονής του 1832 αναφέρεται ως το μεγαλύτερο από τα δέκα μετόχια που μνημονεύονται και χωρίζεται στο «μέσα» και «έξω» μετόχι. Το ελαιοτριβείο βρίσκεται στο μέσα μετόχι και μαζί με το μικρό μονόχωρο ναό, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, αποτελούν τα μοναδικά κτίσματά του.

Πρόκειται για ένα δίχωρο κτίσμα που στη νότια πλευρά του περιβάλλεται από μια ανοιχτή στοά με οξυκόρυφα τόξα που σήμερα έχουν κτιστεί. Το κτίριο, που χρονολογείται σύμφωνα με τα σωζόμενα μορφολογικά του στοιχεία (στοά, παράθυρα, κυκλικούς φεγγίτες) στην ύστερη περίοδο της Βενετοκρατίας (16ος–17ος αι.), ήταν αρχικά επιπεδόστεγο. Τον ύστερο 19ο αι., όμως, υπέστη μια μεγάλη ανακαίνιση, που του προσέδωσε τη σημερινή μορφή του με τη μεγάλη δίριχτη κεραμωτή στέγη. Η είσοδός του, ένα απλό οξυκόρυφο θύρωμα, βρίσκεται στη νότια πλευρά του. Ο κύριος εργαστηριακός χώρος του διαμορφώνεται με δύο επιμήκεις θόλους, που επικοινωνούν μεταξύ τους με τοξοστοιχία από δύο ημικυκλικά τόξα. Στο νότιο χώρο σώζεται ο ένας από τους δύο ελαιόμυλους που είχε αρχικά και ο οποίος ανήκει στο νεώτερο τύπο με τρεις ανισομεγέθεις μυλόπετρες (ύστερος 19ος αι.)
   
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η βάση του η οποία αποτελείται από μια μεγάλη, κυκλική, μονολιθική πέτρα, που περικλείεται με χαμηλό, ισοϋψές, κυκλικό τοιχάριο από λαξευτή λιθοδομή. Πάνω από τον ελαιόμυλο σώζεται το ξύλινο πατάρι με τη βαθιά κουλουροκωνική σκάφη, την κοφινίδα, μέσα στην οποία ρίχνονταν οι προς άλεση ελιές. Στο νότιο τοίχο βρίσκονται τα δύο μεταλλικά πιεστήρια του τύπου με τους τέσσερις στύλους, που ανήκουν στην ίδια εποχή με τον ελαιόμυλο, καθώς και ο μποτζεργάτης, που ήταν απαραίτητος για τη λειτουργία τους. Ο δεύτερος χώρος του ελαιοτριβείου, ένα επίμηκες θολοσκέπαστο δωμάτιο στην ανατολική πλευρά του εργαστηριακού χώρου, αποτελούσε τον χώρο αποθήκευσης του ελαιοτριβείου, τον λαδομαγατζέ.

Παρά το γεγονός ότι από τότε που σταμάτησε τη λειτουργία του δεν έχει δεχθεί καμία εργασία συντήρησης, εντούτοις διατηρείται σε καλή κατάσταση αν και δεν είναι, προς το παρόν, επισκέψιμο.