Ιδιωτικό ελαιοτριβείο στο Μαρουλά Ρεθύμνου
(ύστερος 16ος-19ος αι.)

Ελαιόμυλος παλαιού τύπου με μια μυλόπετρα	Παλαιός τύπος μυλόπετρας (canalis rotunda)

Στο ΒΑ τμήμα του συνεκτικού ιστού του οικισμού, στο ισόγειο ενός μεγάλου συγκροτήματος, βρίσκεται ένα από τα δεκατρία ελαιοτριβεία που έχουν εντοπιστεί στο Μαρουλά. Το ελαιοτριβείο, που ανήκει στην αρχική φάση του συγκροτήματος και χρονολογείται τον ύστερο 16ο αι., καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα του ισογείου και περιβάλλεται από βόρεια και ανατολικά από αυλή. Η κύρια είσοδός του, ένα τοξωτό θύρωμα, βρίσκεται στην κύρια όψη του συγκροτήματος, ενώ μια άλλη μικρότερη στον ανατολικό τοίχο ήταν βοηθητική.

 Το εσωτερικό του χωρίζεται με δύο τοξοστοιχίες, από δύο ζεύγη ημικυκλικών τόξων, σε τρία τμήματα. Στο δυτικό τμήμα βρίσκεται μεγάλη μονολιθική βάση πιεστηρίου με την τυπική προχοή και την αύλακα απορροής. Μπροστά της βρίσκεται μια αντίστοιχου μεγέθους μονολιθική γούρνα, η οποία δεχόταν το λάδι. Ο τύπος αυτός του πιεστηρίου, που ονομάζεται canalis rotunda, προέρχεται από τα αρχαία χρόνια και χρησιμοποιούνταν έως και τον 19ο αι. Το συγκεκριμένο πιεστήριο πρέπει να ανήκει στην αρχική φάση του πιεστηρίου, δηλαδή στον ύστερο 16ο αι., και να ήταν σε χρήση έως και τον 19ο αι. Δυστυχώς, σήμερα έχουν διασωθεί ελάχιστες βάσεις αυτού του τύπου, τουλάχιστον στην Κρήτη. Στο νομό Ρεθύμνου, για παράδειγμα, έχουν βρεθεί έως τώρα μόνο τέσσερις.
 
Στο ΒΑ τμήμα του χώρου βρίσκεται μικρό, μεταγενέστερο, ασκεπές ισόγειο κτίσμα, που ενώνεται με τόξο με το μεγάλο χώρο. Στο εσωτερικό του σώζεται ελαιόμυλος του νεώτερου τύπου (ύστερος 19ος-πρώιμος 20ός αι.) με τρεις μυλόπετρες πάνω σε κτιστή βάση. Στο νότιο τμήμα του χώρου διαμορφώνονται δύο επιμήκεις θολοσκέπαστοι χώροι, εκ των οποίων ο ανατολικός φέρει δύο πατητήρια. Τα πατητήρια αυτά, που τα συναντάμε και σε άλλα ελαιοτριβεία, είχαν εποχιακή χρήση, ενώ την περίοδο λειτουργίας του ελαιοτριβείου χρησίμευαν και για την αποθήκευση του ελαιοκάρπου.

Σήμερα το συγκρότημα έχει χωριστεί σε περισσότερες ιδιοκτησίες και το τμήμα του ελαιοτριβείου πρόκειται να αποκατασταθεί από τον ιδιοκτήτη. Αν και δεν έχει σωθεί όψιμο πιεστήριο της εποχής, δηλαδή του ελαιόμυλου με τις τρεις μυλόπετρες, παραδόξως έχουν διασωθεί δύο ξύλινοι κοχλίες από το παλαιό ξύλινο πιεστήριο, εκ των οποίων ο ένας έχει εντοιχιστεί στον τοίχο μικρού βοηθητικού κτίσματος στην αυλή, των αρχών του 20ού αι.