Δημοτικό ελαιοτριβείο στους Μαχαιρούς Αποκόρωνα Χανίων
(πρώιμος 19ος αι.)

Βρίσκεται στο νότιο τμήμα του συνεκτικού πυρήνα του οικισμού, στη συμβολή της κεντρικής αρτηρίας με ένα μικρό εγκάρσιο δρόμο. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του μας οδηγούν σε μια όψιμη χρονολόγηση μάλλον στον πρώιμο 19ο αι. Είναι θεμελιωμένο μερικώς στο φυσικό βράχο πάνω στον οποίο υψώνεται η βόρεια πλευρά του και τμήμα της ανατολικής.

Πρόκειται για ένα δίχωρο επιπεδόστεγο κτίσμα του οποίου οι δύο χώροι επικοινωνούν με σχετικά μεγάλο τοξωτό άνοιγμα. Ένα ανάλογο άνοιγμα στην ανατολική πλευρά αποτελεί την κύρια είσοδό του, ενώ ένα μικρότερο, στη βόρεια όψη, επιτρέπει την επικοινωνία με τον παράπλευρο δρόμο. Στο μέσο περίπου του νότιου χώρου, που δεν έχει άλλο άνοιγμα πλην της εισόδου, βρίσκεται ο ελαιόμυλος του νεώτερου τύπου (ύστερος 19ος–πρώιμος 20ός αι.). Οι τρεις ανισομεγέθεις μυλόπετρες βρίσκονται πάνω σε υψηλή κτιστή βάση, με περιχείλωμα από λαξευτή λιθοδομή. Ο βόρειος χώρος, που βρίσκεται σε υψηλότερο επίπεδο, φέρει δύο παράθυρα διαφορετικών εποχών, ενώ ένα τοιχισμένο τόξο στο δυτικό του τοίχο δείχνει ότι επικοινωνούσε με άλλους χώρους, που σήμερα αποτελούν τμήμα μιας κατοικίας. Στο χώρο αυτό σώζεται ένα πιεστήριο χανιώτικου τύπου με τους τέσσερις μεταλλικούς στύλους –ίδιας εποχής με τον ελαιόμυλο– καθώς και τα ξύλινα τμήματα ενός άλλου ανάλογου πιεστηρίου. Επίσης, μια μεσαίου μεγέθους μυλόπετρα στον άμεσο περιβάλλοντα χώρο του ίσως ανήκει σε παλαιότερο ελαιόμυλο που αντικαταστάθηκε από τον υφιστάμενο.

Το ελαιοτριβείο λειτουργούσε έως και τις αρχές της δεκαετίας του ’60. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης του, και πρόεδρος της κοινότητας, το χάρισε στην κοινότητα. Το έτος 2002, με χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Leader, η 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων προχώρησε στη μερική αποκατάστασή του. Στερεώθηκαν και αρμολογήθηκαν οι περιμετρικοί τοίχοι του, κατασκευάστηκαν νέα δώματα από σχίζες και κορμούς δέντρων και αντικαταστάθηκαν τα φθαρμένα πελέκια στα ανοίγματα. Με την ολοκλήρωση των εργασιών, το κτίριο θα αποτελέσει έναν επισκέψιμο χώρο.