Στο μικρο παραλιακό χωριό Κάτω Ζάκρος που υπάγεται διοικητικά στο δημοτικό διαμέρισμα Ζάκρου του δήμου Ιτάνου, βρίσκεται στο ανατολικότερο τμήμα της επαρχίας Σητείας του νομού Λασιθίου.
Εδώ σε μια στενή κοιλάδα και στις πλαγίες της άκμασε ένας σημαντικός μινωικός οικισμός από τα προανακτορικά χρόνια (3300-2000 π.Χ.) όπως δείχνουν τα νεκροταφεία που ανασκάφτηκαν
Μετά το 2000 π.Χ. ο οικισμός πήρε τη μορφή μικρής πόλης και οικοδομήθηκε ένα μεγάλο οικοδόμημα, που ίσως ήταν ανάκτορο, και τμήματα του έχουν εντοπιστεί στα ανατολικά του ανασκαμμένου αρχαιολογικού χώρου δίπλα στον πλακόστρωτο Δρόμο της Θάλασσας.
Μέσα στον 17ο αι. π.Χ., λίγο μετα το 1700 π.Χ. οικοδομήθηκε και εδώ ένα μικρο ανάκτορο με κεντρική αυλή, που είχε στενή εξάρτηση από το ανάκτορο της Κνωσού. Κατά την ανασκαφή του βρέθηκε ασύλητο. Τα σημαντικά και εν πολλοίς μοναδικά ευρήματα του κοσμούν τα Αρχαιολογικά Μουσεία του Ηρακλείου και της Σητείας. 

 

Οι ελαιουργικές εγκαταστάσεις

Σε πολλά σπίτια  της πόλης που περιστοίχιζε το ανάκτορο βρέθηκαν εγκαταστάσεις που σχετίζονταν με την ελαιοκομία. Συνήθως αποτελούνταν από ένα αβαθές μεγάλο πήλινο δοχείο στερεωμένο πάνω σε χαμηλή κτιστή εξέδρα, που ονομάζεται ληνός και το χρησιμοποιούσαν στην παραγωγή κρασιου, ω πατητήρι, αλλά και στην παραγωγή λαδιού ως ελαιοπιεστήριο, και από ένα άλλο δοχείο τοποθετημένο χαμηλότερα , το υποληνιο, στο οποίο συγκεντρωνόταν το υγρό της σύνθλιψης και λειτουργούσε ως ελαιοδιαχωριστήρας.
Η δυνατότητα να χρησιμοποιούνται οι εγκαταστάσεις αυτές και στις δυο παραγωγικές διαδικασίες εξηγείται από το γεγονός ότι οι δυο αυτές δραστηριότητες γίνονται σε διαφορετική εποχή του χρόνου: του κρασιού στο τέλος του καλοκαιριού και του λαδιού μέσα στο χειμώνα.
Οι αποθήκες του ανακτόρου της Ζάκρου βρέθηκαν γεμάτες με πιθάρια στα οποία αποθήκευαν το λάδι.
Σήμερα οι ελαιουργικές εγκαταστάσεις στη Ζάκρο δεν είναι επισκέψιμες, ενώ τα πιθάρια φυλάσσονται στα Αρχαιολογικα Μουσεία Ηρακλείου και Σητείας. Τα σημαντικότερα ευρήματα από το ανάκτορο Ζάκρου βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

 

Το κύπελλο με τις ελιές

Ένα από τα πιο συνταρακτικά ευρήματα της ανασκαφής του ανακτόρου Ζάκρου έγινε το καλοκαίρι του 1963, όταν η ανασκαφή στο νότιο τμήμα της ανατολικής πτέρυγας προχωρούσε με ιδιαίτερες δυσκολίες, επειδή το τμήμα αυτό πλημμύριζε με πηγαίο νερό. Στο δωμάτιο χώρο με τον αριθμό LXX (70), που ήταν γεμάτο λασπόνερα, που αντλούνταν με κουβάδες, βρέθηκε ανάμεσα σε άλλα αγγεία και ένα μικρο άωτο κωνικό κύπελλο, ένα σχήμα ιδιαίτερα κοινό στη μινωικη Κρήτη. Το κύπελλο ήταν γεμάτο με παχιές μαύρες κρητικές ελιές, δηλαδή είχαν καταπληκτική διατήρηση. Το κύπελλο με ελιές έχει ερμηνευτεί ως τελετουργική προσφορά για τον εξευμενισμό των χθόνιων θεοτήτων. Η προσφορά αυτή έχει νόημα μόνον αν οι ελιές τρώγονταν. Δυστυχώς οι ελιές έχασαν τη λάμψη και τη σάρκα τους και συρρικνώθηκαν απελπιστικά, όταν απομακρύνθηκαν από το περιβάλλον στο οποίο βρέθηκαν, δηλαδή τα λασπόνερα του πηγαδιού της Ζάκρου.
Ο ελαιόκαρπος περιλαμβάνεται στο διαιτολόγιο των Μινωιτών από την προανακτορική, τουλάχιστον, εποχή. Οι πυρήνες ελιάς από τους τάφους της Λεβήνας και του Καμηλάρι, και σε μια πήλινη λάρνακα από την Αγία Τριάδα συνόδευσαν τους νεκρούς ως τροφή.
Σε άλλες δυο περιπτώσεις μικρές ποσότητες ελαιόκαρπου βρέθηκαν μέσα σε αγγεία: στην Κνωσό στο Ιερό της Πηγής δίπλα στον Ξενώνα του ανακτόρου και στις Αρχάνες. Υπάρχουν όμως και οι μαρτυρίες από τις επιγραφές της Πύλου που αναφέρουν δυο είδη ελαιοκάρπου, την po-pa (= βρώσιμη ελιά) και την ka-pa (= σκάφη, τσακιστή ελιά ή ελιά για σύνθλιψη).
Το κύπελλο με τις ελιές, μαζί με τα σημαντικά ευρήματα από τη Ζάκρο εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.