Δημοτικό ελαιοτριβείο στο Νιο Χωριό Αποκορώνου Χανίων
(ύστερος 16ος -19ος αι.)

Ο ελαιόμυλος με τρεις μυλόπετρες	Το εσωτερικό του ελαιοτριβείου

Βρίσκεται στο νότιο τμήμα του συνεκτικού ιστού του οικισμού. Πρόκειται για ένα πολύχωρο κτίσμα, το οποίο καταλαμβάνει το ανατολικό τμήμα ενός μεγάλου οικιστικού συγκροτήματος που, δυστυχώς, λόγω της πολύχρονης εγκατάλειψής του βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Η συνεχής χρήση του για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα πιστοποιείται από τις εκτεταμένες επεμβάσεις που έχει δεχθεί από τον ύστερο 16ο αι., στον οποίο ανήκει ο πυρήνας του, έως και τον 19ο αι. που κατασκευάστηκαν οι κεραμωτές στέγες του.

Η κύρια όψη του, η δυτική, βρίσκεται εντός του μικρού αύλειου χώρου, που περιβάλλει το συγκρότημα από τα δυτικά, και διαμορφώνεται με λίγα ανοίγματα και τη λίθινη κλίμακα πρόσβασης στον όροφο. Ο κύριος εργαστηριακός χώρος (διαστάσεων 12x10μ.) στον άξονα ανατολικά προς δυτικά φέρει στο μέσο του τοξοστοιχία με δύο ημικυκλικά τόξα που ανήκουν όμως σε μεταγενέστερη της αρχικής φάσης, στον ύστερο 17ο–πρώιμο 18ο αι. Στο ΝΑ τμήμα του βρίσκεται ο ελαιόμυλος του νεώτερου τύπου, με τρεις ανισομεγέθεις μυλόπετρες του ύστερου 19ου - πρώιμου 20ού αι. Η βάση του είναι κτιστή και φέρει περιχείλωμα από πελέκια. Στο χώρο σώζεται και η ξύλινη βάση του πιεστηρίου πειραιώτικου τύπου, που έφερε δύο σιδερένιους στύλους και ανήκει στην ίδια εποχή με τον ελαιόμυλο. Μικρό θύρωμα στο νότιο τοίχο οδηγεί σε χώρο με χρήση κουζίνας όπου βρίσκεται και το τζάκι, ενώ άλλο θύρωμα στο βόρειο τοίχο οδηγεί σε ένα μικρό δωμάτιο βοηθητικής χρήσης του εργαστηριακού χώρου, πιθανόν του λαδομαγατζέ, το χώρο δηλαδή αποθήκευσης του λαδιού.

Το ελαιοτριβείο αγοράστηκε πρόσφατα από το Δήμο Αρμένων προκειμένου να αποκατασταθεί και να λειτουργήσει ως Λαογραφικό Μουσείο το ισόγειο και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων ο όροφος.